De wereldwijde mediashow die Donald Trump en zijn teams hebben opgevoerd tussen Liberation Day op 2 april en de aftocht op 9 april in het zicht van de ineenstorting van de Amerikaanse obligatiemarkt en van de Stock Exchange, heeft een fundamentele daad van het Amerikaanse presidentschap op 8 april verhuld:
De “good tv show” die op 8 april werd aangeboden is niet alleen fascinerend vanwege de enscenering en de acteurs, maar vooral vanwege de doelstellingen en het web van “alternatieve waarheden”, of beter gezegd “Fake Facts”, waarop de aangekondigde comeback van de Amerikaanse steenkool is gebaseerd.
De scène is voornamelijk mannelijk: voor de president een honderdtal gasten: adviseurs, zakenlieden uit de fossiele brandstoffen, lobbyisten, Republikeinse parlementsleden uit de steenkoolproducerende staten, enz. Achter de president: 27 gehelmde mijnwerkers (1 vrouw).
Het doel is, net als in de eerste termijn (2017-2020), om te zorgen voor “American Energy dominance” door alleen de productie en consumptie van fossiele brandstoffen te ontwikkelen: olie, aardgas, schaliegas, maar ook steenkool en olieschalie. En de belofte om gesloten kolenmijnen en energiecentrales te heropenen en nieuwe te openen.
Ironisch genoeg vond de “Beautiful Clean Coal Industry” show plaats op dezelfde dag dat het gerenommeerde Ember Institute zijn wereldwijde elektriciteitsstatistieken voor 2024 publiceerde, waarin het groeiende belang van koolstofarme opwekking werd benadrukt (40,9% van het totaal), met een sterke groei in windenergie (+8,0%) en vooral zonne-energie (+29,0%), die samen goed waren voor 15% van de wereldwijde productie. Het is ironisch en paradoxaal dat Donald Trump in deel 8 van zijn Executive Order “Declaring a National Energy Emergency”, ondertekend op de dag van zijn inauguratie op 20 januari, wind- en zonne-energie uitsloot van de definitie van energiebronnen.
Naast de “good tv show” is de feitelijke decodering van de toespraak van de 47de president van de VS, de presidentiële decreten en de “factsheet” essentieel, ook al is het idee alleen al van schone steenkool verbijsterend. Net zoals de analyse van de kolenrenaissance die Trump (45de president) in 2017 aankondigde, 8 jaar geleden al onthutsend was.
Laten we deze oefening doen op basis van feiten en cijfers uit betrouwbare bronnen: Amerikaanse en wereldwijde statistieken (Ember, Monthly Energy Review van de US Energy Information Administration, International Energy Agency, Energy Institute Statistical Review of World Energy, Global Energy Monitor).
“Beautiful Clean Coal Industry” : ontcijfering
Steenkool: mooi en schoon
“I tell my people never use the word coal unless you put beautiful clean before it.” (Donald J. Trump, White House, April 8, 2025)
“Ik zeg tegen mijn mensen dat ze nooit het woord steenkool moeten gebruiken, tenzij je er mooi schoon voor zet.“
De consensus over de definitie van schone energie is breed: de productie en het gebruik ervan weinig of geen afval en vervuilende stoffen genereren. Het gebruik ervan brengt geen CO₂-uitstoot met zich mee en draagt niet bij tot de vernietiging van de ozonlaag. Het is dus een koolstofarme energie.
Het Internationaal Energieagentschap specificeert dat “schone energie” een algemene term is die betrekking heeft op energiebronnen, infrastructuur, toepassingen en gerelateerde activa die compatibel zijn met een energiesysteem met nul netto-uitstoot. Hernieuwbare energiebronnen (waterkracht, windenergie, zonne-energie, biomassa, enz.) en kernenergie vallen onder de definitie. Fossiele brandstoffen niet. Fossiele brandstoffen met koolstofafvang zouden kunnen worden opgenomen, mits volledig of bijna volledig afvang, maar deze technologieën zijn vandaag nog lang niet uitontwikkeld
Het is dus gemakkelijk te begrijpen waarom de term “Beautiful Clean Coal Industry” of de bewering dat “kolengestookte elekticiteitopwekking schoner is dan ooit” zo’n schijnvertoning is.
De grafiek van de CO2-uitstoot per kWh elektriciteit over de hele levenscyclus (productie van de apparatuur, winning, productie van elektriciteit) van de verschillende energiebronnen illustreert deze schijn zo nodig nog beter.
Het gebruik van steenkool heeft aanzienlijke gevolgen voor de gezondheid door de ademhalings- en hart- en vaatziekten die het veroorzaakt. Volgens de meest betrouwbare schattingen zullen tegen 2021 wereldwijd 980 000 vroegtijdige sterfgevallen toe te schrijven zijn aan de verbranding van steenkool[1]
Twee andere grafieken maken ons begrip compleet. De eerste vergelijkt de verdeling van het primaire energieverbruik in de VS met die van de energiegerelateerde uitstoot van broeikasgassen.
Kolen (8,7% van het primaire energiegebruik in de VS in 2023) was verantwoordelijk voor 17,0% van de broeikasgasemissies van het land in 2023.
De tweede vergelijkt de uitsplitsing van elektriciteitsproductie en CO2-uitstoot als gevolg van elektriciteitsproductie. De berekening wordt hier gemaakt in termen van de volledige levenscyclus (productie van de apparatuur en productie van de elektriciteit).
In 2024 was kolen goed voor 14,9% van de elektriciteitsproductie in de VS en 37,1% van de CO2-uitstoot van deze productie. Terloops moet worden opgemerkt dat nieuwe hernieuwbare energiebronnen alleen al meer elektriciteit produceerden dan steenkool (18,7%, waarvan 10,3% uit windenergie en 6,9% uit zonne-energie). Ook kernenergie (17,8%) produceerde meer elektriciteit dan steenkool.
Dus laten we de “Beautiful Clean Coal Industry” maar over aan de MAGA-fantasieën.
De geopolitiek van steenkool volgens Trump
« Coal is one of the great, great forms of energy. That’s why other countries, leading countries, are using it some exclusively. ». (Donald J. Trump, White House, April 8, 2025)
« And other countries likewise went very strongly back into coal. Some of them never got off. ». (Donald J. Trump, White House, April 8, 2025)
Drie beweringen moeten hier worden geverifieerd:
- sommige toonaangevende landen gebruiken uitsluitend steenkool als primaire energiebron ;
- sommige landen hebben steenkool nooit opgegeven :
- sommige landen zijn sterk teruggekeerd naar steenkool.
De grafiek met het aandeel van steenkool in primaire energie in de grootste landen geeft de antwoorden.
Alle beweringen van het Witte Huis zijn ontkend:
- 3 landen baseren hun energievoorziening voornamelijk, maar niet uitsluitend, op steenkool: Zuid-Afrika, India en China. China heeft het aandeel van steenkool aanzienlijk verminderd van 2013 (68%) tot 2023 (54%) ;
- Slechts twee landen hebben hun afhankelijkheid van steenkool vergroot: Indonesië en Vietnam;
- Geen enkel land dat zijn afhankelijkheid van steenkool heeft verminderd, is er weer naar teruggekeerd ;
- De vermindering van de afhankelijkheid van steenkool is vooral merkbaar in de Europese Unie, in het Verenigd Koninkrijk, de historische bakermat van steenkool, dat steenkool praktisch heeft uitgebannen, en … in de VS ;
- Wereldwijd daalt het gewicht van steenkool langzaam maar zeker.
China en steenkool volgens Trump
« China is opening two plants every week. » (Donald J. Trump, White House, April 8, 2025)
China is enorm afhankelijk van steenkool, vooral voor de opwekking van elektriciteit. Het artikel “China en steenkool” op mijn website is verhelderend. Naast deze afhankelijkheid is het echter essentieel om de dynamiek van het Chinese energiesysteem te begrijpen om te kunnen anticiperen op hoe het in de toekomst zal evolueren.
Het is waar dat er elk jaar extra kolengestookte energiecapaciteit bijkomt, waartoe op lokaal of provinciaal niveau wordt besloten. In de afgelopen tien jaar (2015-2024) is 417 GWe in gebruik genomen, waardoor de geïnstalleerde capaciteit stijgt van 818 GWE eind 2014 naar 1.175 GWe eind 2024 (+44%). Deze ontwikkeling is echter chaotisch voor China’s centraal geplande economie, met een groot aantal aangekondigde of goedgekeurde projecten die vervolgens worden geannuleerd of opgeschort. Eind 2024 waren projecten voor in totaal 594 GWe geannuleerd en projecten voor in totaal 81 GWe opgeschort. De bezetting van kolencentrales, gemeten aan de hand van de belastingsfactor, is gedaald tot een laag niveau voor centrales die verondersteld worden basislastproductie te leveren : minder dan 60% sinds 2014 vergeleken met 75% in de periode 2003-2007. De chaotische ontwikkeling van kolencentrales leidt tot overcapaciteit en onderbezetting.
Onderstaande grafiek illustreert de groei van de Chinese elektriciteitsproductiecapaciteit uit steenkool en de evolutie van de belastingsfactor.
De grafiek die de evolutie van de elektriciteitsproductie in China weergeeft, per productiebron, illustreert een dynamiek die Trump zorgvuldig heeft verzwegen: terwijl steenkool een belangrijke factor blijft in de elektriciteitsproductie, neemt het gewicht van nieuwe hernieuwbare energiebronnen voortdurend toe.
Enkele cijfers vatten de ontwikkeling samen
- van 2019 tot 2024 zijn nieuwe hernieuwbare energiebronnen goed voor 49,8% van de stijging, tegenover 37,7% voor steenkool. In totaal waren koolstofarme bronnen goed voor 57,7% van de groei ;
- de toename in windenergieproductie over 5 jaar vertegenwoordigt het equivalent van 84 kernreactoren en de toename in fotovoltaïsche zonne-energie 87 reactoren ;
- de toename van de nucleaire productie komt overeen met 14 reactoren ;
- tien jaar eerder (van 2009 tot 2014) was kolen goed voor 62,1% van de productiestijging, nieuwe hernieuwbare energiebronnen voor 8,7% en alle koolstofarme bronnen voor 33,1%.
Donald Trump, die de waarheid spreekt, zou zeggen : « China is stilll opening many coal plants. But at the same time they develop hugely wind and solar energy and significantly nuclear plants.
Duitsland en steenkool volgens Trump
“Germany went to wind. The wind wasn’t blowing too much. Now they’re back to coal. They’re opening up coal plants all over Germany.” (Donald J. Trump, White House, April 8,2025).
Nogmaals, laten we deze beweringen controleren … die Trump niet als enige doet.
Om dit te doen, is er geen betere manier dan een grafiek te maken van de nieuwe productiecapaciteit en de totale capaciteit van kolengestookte elektriciteitscentrales in Duitsland sinds 2000.
Er zijn een aantal feiten die de “alternatieve waarheden” van de 47de president van de Verenigde Staten tegenspreken:
- de capaciteit van kolengestookte elektriciteitscentrales in Duitsland daalt gestaag sinds 2016 ;
- van nieuwe capaciteit in gebruik genomen tussen 2012 en 2015 na de uitfasering van kernenergie (in totaal 9,6 GWe) ;
- De laatste inbedrijfstelling vond plaats in 2020.
Bovendien zijn er in 2025 geen nieuwe kolencentrales in aanbouw of gepland.
Maar laten we nog een stap in de richting van de realiteit zetten door te kijken naar de uitsplitsing van de elektriciteitsproductie (de elektriciteitsmix) in 2024.
Tegen 2024 heeft de Duitse elektriciteitsmix een grondige transformatie ondergaan :
- koolstofarme hernieuwbare energie is goed voor bijna 58% van de productie;
- windenergie, die in 2023 kolen voorbijstreefde, zal in 2024 28% van het totaal uitmaken;
- steenkool (inclusief bruinkool) is nu goed voor slechts 22% van de productie, tegenover 44% tien jaar eerder.
Kortom, als Donald Trump de waarheid had willen spreken, had hij moeten zeggen: “ Germany went to wind. The wind was really blowing enough. Now they are relying more on wind than coal. They didn’t open any coal plants since 2020.” Je kunt een tijdje dromen.
De beloften van 2017. En de realiteit.
De belofte: Putting Coal Country Back to Work (Donald J. Trump, February 16, 2017)
De show op 8 april 2025 vertoont een opvallende gelijkenis met de show op 16 februari 2017.
Zelfde plaats: het Witte Huis
Zelfde publiek: zakenmensen uit de olie-, gas- en kolenindustrie (die een grote bijdrage leverden aan zijn campagne en inauguratieceremonie), lobbyisten, Republikeinse parlementsleden uit de kolenmijnstaten en mijnwerkers met helmen;
Zelfde verhaal: de door de Democraten (in dit geval Obama) opgelegde regels vernietigen een industrie die de trots van de VS is:
Zelfde toespraak: met de ondertekening van House Joint Resolution 38 lost de 45e president zijn campagnebelofte in om de steenkoolindustrie nieuw leven in te blazen;
Bijna dezelfde foto:
En de aangekondigde maatregelen (meerdere “Orders”, vrijgeven van mijnbouw- en vervuilingsvergunningen, subsidies, enz.) zouden moeten helpen om de neergang van steenkool te keren en de productie en werkgelegenheid in de mijnbouw te verhogen.
De realiteit
De realiteit is echter anders. Het gebruik van steenkool in de VS wordt grotendeels bepaald door het gebruik ervan voor de opwekking van elektriciteit, terwijl het industriële gebruik gestaag afneemt. Tot 2005 bleef de opwekking van elektriciteit uit steenkool stijgen, ondersteunend de mijnbouw. Maar de daling begon in 2005 en is continu sindsdien, zoals te zien is in de grafiek van de productietrends. We hebben de vierjaarlijkse trends gekoppeld aan presidentiële termijnen (voor Joe Biden is de periode beperkt tot 3 jaar, van 2021 tot 2024).
Ook al hebben milieuregels die onder presidenten (Republikeinen en Democraten) vooral werden ingevoerd om de gezondheid van de bevolking en de werknemers te beschermen, misschien een rol gespeeld, toch zijn deskundigen het er in grote lijnen over eens dat de neergang van steenkool vooral economische en operationele oorzaken heeft:
- vanaf 2005 begon de omschakeling naar efficiëntere en goedkopere gasgestookte elektriciteitscentrales. Deze omschakeling is sindsdien ononderbroken doorgegaan ;
- de dalende kosten van nieuwe hernieuwbare energiebronnen – windenergie vanaf 2010 en fotovoltaïsche zonne-energie tijdens de eerste ambtstermijn van Trump en Biden – heeft de neergang van steenkool versneld.
De daling van het gebruik van steenkool voor de opwekking van elektriciteit heeft geleid tot een vergelijkbare daling van het gebruik en de productie, ondanks een lichte stijging van de export.
De acties van Donald J. Trump, de 45de president van de Verenigde Staten, hebben de overgang naar de minst vervuilende fossiele brandstoffen, gas, en de nieuwe hernieuwbare energiebronnen niet vertraagd.
Trump 2.0: de overgang naar de VS verwoesten ?
Zal Trump 2.0 (“drill, baby, drill” en “beautiful clean coal industry“) zijn doel bereiken om een einde te maken aan de “Green New Deal scam” in de VS en elders?
In dit nieuwe mandaat geeft Donald J. Trump zichzelf de middelen om zijn doelen te bereiken :
- een stop op federale vergunningen voor de ontwikkeling van hernieuwbare energie, in het bijzonder offshore windenergie, ook voor projecten die al lopen ;
- beëindiging van de mechanismen voor overgangssteun in de wet op de inflatievermindering, in het bijzonder de afschaffing van het “mandaat voor elektrische voertuigen” en de afschaffing van regelgeving ten gunste van energie-efficiënte industriële en huishoudelijke apparatuur ;
- massale afschaffing van milieuregels die mijnbouw en oliewinning op land en op zee belemmeren (biodiversiteit, bedreigde diersoorten, enz.) ;
- einde van de Green New Deal ;
- intrekking van decreten met betrekking tot de klimaatcrisis (onderzoek, internationale programma’s, ontwikkelingshulp) en decreten ter ondersteuning van de industriële ontwikkeling van schone technologieën, met name in het vervoer;
- zeer ruime toegang tot nieuwe vergunningen voor de winning van fossiele brandstoffen (olie, gas, schaliegas, steenkool) ;
- enz..
Voor een uitputtend overzicht moeten lezers de Executive Orders ” Unleashing American Energy ” en ” Declaring a National Energy Emergency “, ondertekend op 20 januari 2025, de dag van de inauguratie, aandachtig bestuderen.
De omvang van de ingevoerde maatregelen is aanzienlijk krachtiger dan onder Trump 1.0. De inspiratie, die indruist tegen langetermijntrends in het mondiale energiesysteem en breed gedeelde klimaat- en milieudoelstellingen, is ondubbelzinnig : een terugkeer naar een gedroomde Amerika van de jonge Donald Trump van 50 jaar geleden, waarvan de economie en industrie in essentie waren gebaseerd op de winning van goedkope fossiele brandstoffen, met zijn grote auto’s die naar benzine roken, zijn sterk vervuilende “rust belt” industrieën en de overtuiging dat lange koolstofgroei geen grenzen kent.
In de VS zijn de vooruitzichten onzeker : goedkope fossiele brandstoffen zullen de ontwikkeling van koolstofarme energie tegenhouden. Het actief nastreven van windenergieprojecten zal de ontwikkeling ervan vertragen. Het geval van fotovoltaïsche energie zal het interessantst zijn om te observeren : exorbitante douanerechten op de invoer uit Zuidoost-Azië zullen de kosten opdrijven, maar de ontwikkeling van de productiecapaciteit in de VS, gestimuleerd door de Inflation Reduction Act van president Biden, zal een concurrerend aanbod voor nieuwe capaciteit in stand houden. Laten we niet gokken op de toekomst : zal de politieke wil van MAGA sterker zijn dan de langetermijntrends in de technologie en de economie ?
In de rest van de wereld is het meer dan waarschijnlijk dat de langetermijntrends in de transformatie van het energiesysteem ongewijzigd zullen blijven : het concurrentievermogen van energiezuinige technologieën en nieuwe hernieuwbare energiebronnen, met name fotovoltaïsche energie, zal slechts marginaal worden beïnvloed door potentieel lage prijzen voor fossiele brandstoffen. China zal zijn strategie van technologische en industriële dominantie op het gebied van koolstofarme energie (nieuwe hernieuwbare energiebronnen en kernenergie) en elektrificatie (batterijen, elektrische voertuigen en ongetwijfeld de waterstofsector) niet wijzigen en zijn positie in de technologische en industriële competitie met de VS versterken. India en andere opkomende landen, vooral in Azië, laten zich inspireren door de strategie van China. Voor Europa, dat al het verst gevorderd is op het gebied van decarbonisatie, hangt zijn toekomstige energiesoevereiniteit af van zijn vermogen om zijn afhankelijkheid van fossiele brandstoffen, die voor het grootste deel geïmporteerd worden, te blijven verminderen: zijn energietransitie stopzetten of gewoon vertragen zou een blijvende handicap zijn.
[1] Bron : « The 2024 report of the Lancet countdown on health and climate change. »
© Michel Allé
April 2025